Waarom wordt Brahma niet aanbeden?

Brahma, ondanks zijn status als een van de Trimurti (de drie-eenheid van Hindoeïstische goden), minder wordt aanbeden dan Vishnu en Shiva. Dit fenomeen kan worden verklaard door een combinatie van historische, mythologische en religieuze factoren.

1. Historische context: Brahma had ooit een belangrijke rol in de Vedische religie, vooral onder de Vedische Kshatriya-koningen. Deze koningen vereerden hem als de schepper en de god van de zuivere geest en intelligentie. Maar met het verval van de Kshatriya’s en de opkomst van andere religieuze tradities, verloor Brahma zijn prominente status. De Vedische religie verschoof naar andere goden zoals Vishnu, Shiva, en Shakti, die beter aansloten bij de spirituele en devotionele behoeften van de mensen.

2. Gebrek aan devotionele aanbidding: In tegenstelling tot Vishnu en Shiva, die diepe devotionele tradities (bhakti) hebben ontwikkeld, bleef Brahma meer een abstracte godheid zonder een breed ontwikkelde devotionele praktijk. Terwijl Vishnu en Shiva worden vereerd in tempels, door persoonlijke gebeden en rituelen, is de aanbidding van Brahma meer formeel en ritueel van aard gebleven, wat zijn populariteit beperkte.

3. Mythologische verklaringen: Volgens verschillende Purana’s is Brahma vervloekt om niet op aarde te worden aanbeden vanwege zijn tekortkomingen, zoals het liegen of het begeren van zijn eigen dochter Saraswati. Deze mythologische verhalen hebben bijgedragen aan zijn verminderde populariteit, terwijl goden zoals Vishnu en Shiva verhalen hebben die juist hun compassie, bescherming en rechtvaardigheid benadrukken, wat hen aantrekkelijker maakt voor aanbidding.

Saraswati, de gemalin van Brahma, is in de Hindoeïstische mythologie de godin van wijsheid, kennis, muziek, kunst en wetenschap. Ondanks haar verbinding met Brahma, heeft zij zelf een grote schare toegewijden en wordt ze vaak onafhankelijk van hem aanbeden. Deze paradox is te wijten aan haar rol als de belichaming van kennis en cultuur, die een centrale plaats inneemt in het dagelijks leven van de mensen. Tempels, scholen en instellingen die zich richten op kunst en wetenschap, eren haar met speciale vieringen, vooral tijdens het festival van Vasant Panchami.

Brahma’s negatieve verhalen, zoals zijn misdragingen of de vloek die hij ontving, hebben zijn populariteit sterk aangetast. Aan de andere kant wordt Saraswati, door haar associatie met kennis en leer, juist enorm vereerd en blijft ze een geliefde godin, los van haar relatie met Brahma.

4. Geografische en culturele factoren: Het aantal tempels gewijd aan Brahma is zeer beperkt, met de bekendste tempel in Pushkar, Rajasthan. Dit gebied was historisch gezien belangrijk voor de Vedische Kshatriya’s, wat een reden kan zijn voor de aanwezigheid van een Brahma-tempel daar. De verspreiding van andere religieuze stromingen, zoals het Shaivisme, Vaishnavisme, en Shaktisme, zorgde ervoor dat Brahma’s verering werd overschaduwd.

5. Ontwikkeling van het Hindoeïsme: Het is een rijke en diverse religie, ontstaan uit verschillende tradities en filosofieën. Naast het Vedisme zijn er oude tradities zoals het Shaivisme, Vaishnavisme en Shaktisme, die grote invloed hebben gehad op de ontwikkeling van de religie zoals we die vandaag kennen. Deze tradities, die mogelijk even oud of zelfs ouder zijn dan het Vedisme, hadden hun eigen goden en praktijken die populairder werden onder de mensen.

Al deze factoren samen hebben geleid tot Brahma’s relatief marginale positie in het moderne Hindoeïsme. Hoewel hij nog steeds wordt erkend als een van de Trimurti, is zijn rol in de dagelijkse devotie en tempelcultuur aanzienlijk kleiner dan die van Vishnu en Shiva.